زنان عشایر و هنری ماندگار: گبه، بافتِ زندگی

زنان عشایر، نگهدارندگانِ تاریخ و زیورِ زندگیِ کوچ‌نشین‌اند؛ دست‌هایی که از دل پشمِ گوسفند رنگ و زندگی می‌آفرینند.💛

🔻 گبه، آن فرش ساده و محکم با نقش‌های آکنده از سادگی و بیانِ خام، تنها یک زیرانداز نیست؛ روایتِ روزمرگی، ربطِ دل به طبیعت و ثبتِ خاطره‌های جمعیِ یک قوم است. هر گره در گبه، نشانه‌ای است از دانشِ نسلی که با تجربه و حواس بافندگی را آموخته‌اند؛ گره‌هایی که به‌واسطهٔ دستِ زنِ عشایر تبدیل به خطی از زمان می‌شوند.

🔻 در روستاو عشایر، زنان نقشِ اصلی در چرخهٔ تولید فرش دارند: از شستن و سفید کردن پشم، رنگ‌رزی با رنگ‌های گیاهی یا طبیعی، تا بستن تار و چله و در نهایت گره‌زدنِ پودها؛ فرایندی که ساعت‌ها، روزها و گاهی هفته‌ها به‌طول می‌انجامد. این فرایندِ زمان‌بر، نه تنها محصولی کاربردی تولید می‌کند، بلکه وسیله‌ای است برای حفظ هویتِ فرهنگی؛ نقوش سادهٔ گبه—خطوط، مربع‌ها، نوارها و سمبل‌های حیوانی—معانی خاصی دارند که خواننده‌ای آگاه می‌تواند داستانِ کوچ، باروری، امید یا حفاظت را در آن‌ها بخواند.

🔻 زنانِ بافنده اغلب کار را در کنار سایر فعالیت‌های روزمره انجام می‌دهند: نگهداری از کودکان، مراقبت از دام، و کارهای خانگی. بنابراین گبه‌‌بافی یک مهارتِ ترکیبی است که نیازمند صبر، ظرافتِ دست و حسِ ترکیب رنگ است. رنگ‌ها در گبه معمولاً از منابع طبیعی استخراج می‌شود؛ نیل، پوست گردو، زردچوبه و برگ‌ها هر کدام طیفِ رنگِ منحصر به فردی می‌دهند که با گذشت زمان و نور، جلوه‌ای خاص می‌یابند.

🔻 اقتصادِ خانوادگی و حفظ استقلال زنان عشایر نیز از طریق بافت گبه تقویت می‌شود. فروشِ فرش و بافته‌ها می‌تواند درآمدی پایدار برای خانوار فراهم کند و به دیده‌شدنِ هنرِ دستِ آنان در بازارهای شهری و بین‌المللی کمک کند. امروزه تلاش‌های متعددی از سوی فعالان فرهنگی و برخی پروژه‌های توسعه‌ای برای آموزش مهارت‌های بازاریابی، بسته‌بندی مناسب و اتصال مستقیم تولیدکنندگان به خریداران صورت می‌گیرد تا سهم بیشتری از ارزش افزوده به خودِ بافندگان برسد.

🔻 محافظت از این سنت به معنای محافظت از دانش بومی نیز هست. با ورود تولیدات کارخانه‌ای و رنگ‌های شیمیایی، سبک زندگی کوچ‌نشینی و روالِ سنتی گبه‌بافی در معرض تغییر است. مستندسازی، حمایت از کارگاه‌های محلی، و تشویق به خرید مسئولانه از راه‌هایی هستند که می‌توانند به ماندگاری این هنر کمک کنند.

🔻 در پایان، نگاه به گبه باید فراتر از یک کالای تزئینی باشد؛ گبه تقاطعی‌ست از تاریخ، زیست‌بوم، و آوازِ دستانِ زنانی که هر روز با نخ و رنگ، قصهٔ زندگی را می‌بافند. شناخت و حمایت از این هنرمندان، سرمایه‌ای فرهنگی است که نسل‌های آینده از آن بهره خواهند برد.🌿

اگر از هنر دست و فرهنگ عشایری لذت می‌برید،  حمایت از احیای هنرهای سنتی، قدمی کوچک ولی مؤثر برای حفظ این میراث است.